اسرائیل به کشورهایی چون آذربایجان اعلام کرد که به دلیل داشتن روابط سیاسی و اقتصادی مناسب با ایلات متحده، اتحادیه اروپا و کانادا توانایی آن را دارد که زمینه‌های حضور کشورهای منطقه آسیای مرکزی و قفقاز را در بازارهای جهانی فراهم آورد. (Eurasianet.org, 1390)
روشن است که اسرائیل با بهره‌گیری از توانمندی‌های داخلی وخارجی توانسته حضور خودرا بسط دهد، منظور از توانایی داخلی مجموعه ویژگی‌ها و امتیازهای این کشور و عوامل خارجی حمایت قدرت‌های خارج از منطقه مانند آمریکا می‌باشد.
برخی از خصوصیات جمهوری آذربایجان که تقریباً با سایر جمهوریها مشترک است و مورد توجه اسرائیل قرار گرفته به شرح زیر است.
– رکود، ضعف اقتصادی، و تکنولوژیک؛
– وجود منابع طبیعی نفت، گاز، اورانیوم و طلا
-بازار بزرگ مصرفی
– سومین مرکز تجمع یهودیان
پس به طور کلی دو عامل باعث جذب اسرائیل و کشورهای خارجی به منطقه قفقاز و خصوصاً جمهوری آذربایجان گردیده‌است. عامل اول بحث انرژی و موقعیت جغرافیای و طبیعی وعامل دوم مشکلاتی که اغلب از سیاست‌ها و عملکردهای شوروی نشأت گرفته و یا آثار طبیعی استقلال جمهوریها بوده‌اند. از جمله می‌توان به وضعیت نامطلوب اقتصادی و بحران‌های منطقه‌ای داخلی اشاره کرد. (پاکدامن ۱۳۷۳: ۱۶۸-۱۶۷)
با توجه به ویژگی‌های مطرح شده، اسرائیل پتانسیل‌ها و جذابیت‌هایی برای جمهوری‌آذربایجان و کل جمهوری‌های منطقه قفقاز ایجاد کرده که به شرح زیر می‌باشد..
الف) کشاورزی پیشرفته: اسرائیل در صدور مرکبات سبزیجات، طیور وتخم مرغ به اکثر کشورهای دنیا به ویژه کشورهای اروپایی و آمریکا موفقیت‌های عمده‌ای بدست آورده است. پس از فروپاشی شوروی با توجه به اهمیت کشاورزی و دامداری در این جمهوریها و کاستی‌های موجود، مشارکت در بخش کشاورزی و دامداری از زمینه های همکاری‌های دوجانبه اسرائیل و جمهوری‌های منطقه بوده است.
ب) صنعت و تولید: تولید به ویژه برای صادرات، یکی از اجزای اصلی تولید ناخالص داخلی اسرائیل را تشکیل می‌دهد. از جمله صادرات اسرائیل به این منطقه می‌توان به صادرات محصولات شیمیایی، رایانه‌ای و الکترونیکی ونساجی و صنایع غذایی اشاره کرد.
ج)صدور تکنولوژی: این کشور طرح‌هایی به منظور قطع وابستگی به نفت که بیشتر از خاورمیانه یا با هزینه بالاتر از مناطق دورتر فراهم می‌شد اجرا کرد. تغییر الگوی مصرف از نفت به زغال‌سنگ و نیز بهره‌برداری وسیع از انرژی خورشیدی به دلیل شرایط جغرافیایی مناسب و تکنولوژی پیشرفته از مهم‌ترین اقداماتی است که در این زمینه انجام شده است. بنابراین امروزه اسرائیل به یکی از قطب‌های صادر کننده تکنولوژی بهره‌برداری از انرژی خورشیدی تبدیل شده است. ( موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۸۸: ۶۰-۵۸)
رهیافت عملگرایانه‌ای که اسرائیل در قبال این کشورها اتخاذ کرده، آن‌ها را متقاعد کرده است که اسرائیل می‌تواند به عنوان یک کشور دموکراتیک با مهارت‌های بالای تکنولوژیک، درتبدیل این جمهوریها به کشورهای مدرن توسعه یافته موثر باشد. به علاوه در بسیاری از این کشورها اسرائیل به عنوان دروازه جهان غرب و به خصوص آمریکا شناخته می‌شود.
| برای دانلود متن کامل این فایل به سایت torsa.ir مراجعه نمایید. |
۲-۹-۳٫ اقدامات اقتصادی اسرائیل در جمهوری آذربایجان
این اقدامات عمدتاً در سه بعد کشاورزی، انرژی و تکنولوژی بوده است. رژیم اسرائیل به طور کلی از دو حربه برای گسترش نفوذ خود در جمهوری‌آذربایجان استفاده می‌کند. یکی مسائل اقتصادی و دیگری از طریق نهادهای به اصطلاح اشاعه‌دهنده دموکراسی در آذربایجان می‌باشد. با توجه به حساسیت‌هایی که مسلمانان دارند، اسرائیل بیشتر کوشیده است محور حضور خود را مسائل اقتصادی و یا همکاری‌های علمی و فنی مطرح کند، تا از این طریق خودرا حامی توسعه این کشورها نشان داده و حساسیت‌ها را کاهش دهد. (کاظمی، ۱۳۸۳: ۴۰)
بخش کشاورزی که وسیع‌ترین بخش اقتصادی آذربایجان بعد از بخش انرژی (نفت وگاز) می‌باشد، پتانسیل‌هایی جهت بسط و توسعه همکاری‌های دو کشور فراهم آورده است. در این راستا بهره‌گیری از توانایی‌های کشاورزی اسرائیل بسیار مورد توجه آذربایجانی‌ها قرار گرفته است. سیستم کشاورزی آذربایجان توسط اسرائیل دچار اصلاحاتی شده‌است. (bourtman, 2006: 47-57)
باید به فعالیتهای شرکت‌های اسرائیلی در منطقه سالیان و لنکران اشاره کرد. هم چنین اسرائیلی‌ها البته با کمک آمریکایی‌ها بیمارستان باکو را ساختند. از جمله قرارداد‌هایی که اسرائیل با‌آذربایجان داشته است، می‌توان به قرارداد اجاره صدها هکتار از زمین‌های کشاورزی آذربایجان بهویژه در نزدیکی مرزهای ایران، قرارداد شرکت هواپیمایی دولت آذربایجان موسوم به آزال[۲۹] با شرکت صهیونیستی عل‌عال در اواسط شهریور ۱۳۸۰ در خصوص برقراری خط پرواز باکو- تل‌آویو و همچنین قراردادی که در مارس ۲۰۰۲ در خصوص ساخت دستگاه‌های کولر میان دو شرکت اسرائیلی اسرائیلی و آذربایجانی منعقد شد اشاره کرد. (bourtman, 2006: 463)
اسرائیل آذربایجان را دروازه ورود به منطقه آسیای مرکزی و قفقاز می‌داند، و ترکیه را واسطه این کار می‌داند و به همین جهت این کشور با توسعه روابط اقتصادی خود با آذربایجان سعی دارد از آذربایجان به عنوان پل ارتباطی خود با کشورهای آسیای‌مرکزی استفاده کند. یعنی با راه‌اندازی صنایع نفتی و تولیدی، کشورهای این منطقه تنها راه مطمئن جهت رسیدن این محصولات از دریای خزر و آذربایجان می‌باشند. چراکه مسیرهای ایران به جهت غیر عملی بودن و داشتن روابط خصمانه ممکن نیست، ومسیر افغانستان و پاکستان نیز به جهت عدم تامین امنیت لازم در زمان حال امکان ندارد. بنابراین تنها گزینه اقتصادی و قابل انجام مسیر آذربایجان است؛ به همین جهت اسرائیلی‌ها با کمک شرکت‌های آمریکایی و اروپایی به شدت در تلاشند تا شهر سومقائیت آذربایجان را به منطقه‌آزاد‌اقتصادی تبدیل کنند. اجرای این پروژه عظیم را شرکت‌های اسرائیلی برعهده دارند. اسرائیل با این اقدام مسیر فعالیتهای تجاری کشورهای حوزه خزر را تحت کنترل و نظر خود می‌گیرد و بازار بزرگ منطقه را در اختیار شرکت‌های اسرائیلی و کالاهای تولیدی آن‌ها قرار خواهد داد. دراین راستا سمینار مشاوره‌ای مسولان اقتصادی آذربایجان و اسرائیل در جولای ۱۹۹۸ در باکو برگزار شد. این سمینار از طرف کمیته گسترش مالکیت‌های کوچک و مبارزه با انحصارات دولتی آذربایجان با حضور جمعی از بازرگانان و کارشناسان اقتصادی اسرائیل برگزار شد، که تحت عنوان نتایج گسترش مالکیت‌های کوچک در اسرائیل مورد بحث قرار گرفت، و هدفش بررسی نقش مالکیت‌های کوچک در شکوفایی اقتصاد اسرائیل و امکان مشارکت بازرگانان و سرمایه‌گذاران اسرائیلی در طرح‌های اقتصادی جمهوری‌آذربایجان بود. سفر مقامات اسرائیلی به آذربایجان نشان‌گر اهمیت این روابط است. در سفر ۲۰۰۴ هنری پوسنر رئیس راه‌آهن اسرائیل به باکو جهت عقد قراردادها با شرکت راه‌آهن جمهوری‌آذربایجان و افتتاح مرکز یهودی کونیست در شهر باکو، با رییس‌جمهور آذربایجان دیدار نمود. ذکر این نکته ضروری است‌که اسرائیل سومین خریدار نفت جمهوری‌آذربایجان از لحاظ حجم می‌باشد و ارزش تجارت بین دو کشور اسرائیل، آذربایجان به بالاتر از ۶/۳ میلیارد دلار در سال رسیده است که نشان‌دهنده روابط عمیق اقتصادی بین دو کشور می‌باشد.(sulliran.op, 2012: 11)
بازار بزرگ مصرف باجمعیتی حدود ۷۰ میلیون نفر( قفقاز جنوبی حدود ۲۰ میلیون نفر) فرصت مناسبی را برای صادرات کالا و دانش فنی برای اسرائیل وجود می‌آورد.
از دیگر از اهداف اقتصادی اسرائیل، تأمین بخشی از نیازهای استراتژیک یعنی نفتی مورد نیاز خود از طریق خط لوله باکو- تفلیس- جیهان که با امتداد این خط به بندر جیهان در کنار دریای مدیترانه اسرائیل با احداث یک خط لوله زیر گذر از دریا و با حمل نفت توسط نفتکش‌ها، این منابع را به بندر حیفا واشدود هدایت خواهد کرد.
۳-۹-۳٫ دلایل حضور اسرائیل در آذربایجان از بعد سیاسی
– بهره‌گیری از یهودیان این جوامع
– ترس از دسترسی دشمنان اسرائیل در خاورمیانه به سلاح‌ها و فن‌آوری هسته‌ای، به طوری که موساد و سیا به دقت حرکات متخصصان انرژی هسته‌ای دولت‌های منطقه را زیر نظر دارد.
– سرنوشت یهودیان منطقه آسیای مرکزی و قفقاز. یکی از انگیزه‌های سیاسی اسرائیل برای برقراری روابط با کشورهای منطقه، ایجاد شبکه لازم در این کشورها برای خارج کردن یهودیان از این منطقه در شرایط اضطراری می باشد.
-تلاش برای جلب همکاری جمهور‌های منطقه در مجامع بین‌المللی. در این زمینه جلب حمایت کشورهای منطقه در سازمان‌های بین‌المللی برای کاهش فشار علیه اسرائیل و رفع بحران مشروعیت بین المللی آن، جلوگیری از تشکیل جبهه ضد اسرائیلی در منطقه، گسترش سطح تماس با کشورهای اسلامی و تأمین مواضع دیپلماتیک یکنواخت کشورهای منطقه در مورد مناقشه اعراب و اسرائیل و فرآیند صلح خاورمیانه، از انگیزه‌های دیگر اسرائیل می‌باشد.
-ترویج تفکرات صهیونیستی. اسرائیل با بهره گیری از اقلیت یهودی در این جمهوریها از آنان به عنوان اهرم نفوذ خود در جهت تامین منافعش استفاده می‌کند.
– تحکیم بیشتر روابط با امریکا. روابط آمریکا و اسرائیل که از دید برخی از صاحب نظران انتظار می‌رفت با حذف رقیب دوران جنگ سرد (شوروی) از نطر نظامی و سیاسی زیر سوال رود، نه تنها خللی وارد نیامد، بلکه با شکل گیری روابط اسرائیل با جمهوری‌های منطقه قفقاز و پیش گیری طرح خاورمیانه بزرگ، اهمیت اسرائیل برای آمریکا به عنوان متحد استراتژیک قوت بیشتری یافته است. (فضلی، ۱۳۷۷: ۳۶)
از اهداف سیاسی بسیار مهم اسرائیل در آذربایجان لابی‌سازی می‌باشد، که در این فرآیند مراحل زیرانجام شده است.
الف) سازماندهی یهودیان داخل جمهوری‌آذربایجان؛
ب) متشکل کردن یهودیان با اصالت آ ذربایجانی که به سرزمین‌های اشغالی مهاجرت کردند؛
ج) ایجاد پیوند میان آن‌ها و به تبع تشکیل سازمانی بزرگ‌تر.
طی تلاش‌های سال‌های گذشته، رژیم اسرائیل موفق گردید تا یهودیان آذربایجانی مهاجر به سرزمین‌های اشغالی را درقالب مجمع جهانی اسرائیل – آذربایجان سازماندهی کرده و زمینه عملیاتی یک سلسله اقدامات و برنامه‌‌های دیگر را در آذربایجان فراهم سازد. این امر از سوی جابن یود آبراموف نماینده یهودی پارلمان آذربایجان مبنی بر ایجاد همکاری میان جمعیت‌های آذربایجانی ترک با جمعیت‌های یهودی وبا حمایت کمیته دولتی امور آذربایجانی‌های دنیا مطرح گردید.
یک هدف از تلاش برای ارتباط با جمهوری‌های تازه استقلال یافته جلوگیری از ورود دولت‌های عربی- ایرانی در این جمهوری‌های جدید بوده است، اما هدف اصلی پیش گیری از تهدید بنیاد گرایی اسلامی بوده‌است.
۴-۹-۳٫ ابزارهای گسترش نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان
اسرائیل با توجه به نزدیکی جمهوری آذربایجان به ایران نگاهی استراتژیک به توسعه حوزه نفوذ و گسترش روابط باجمهوری آذربایجان داشته و این امر را با برنامه دقیق و فارغ از تبلیغات در حال پیشروی دارد. این در حالی است که روند فزاینده گسترش حضور رژیم صهیونیستی در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، تجاری، سیاسی و امنیتی جمهوری‌آذربایجان رفته رفته ابعاد جدیدی می‌یابد.
۵-۹-۳٫ ابزارهای اسرائیل در آذربایجان
۱) بهره‌برداری از یهودیان آذربایجان به عنوان جامعه‌ای که می‌توان به وسیله آن‌ها در نهادهای سیاسی و اقتصادی و فرهنگی آذربایجان نفوذ کرد تا یهودیان به عنوان حافطان منافع اسرائیل در آن کشور فعالیت کنند. روزنامه ینی آذربایجان وابسته به ارکان حاکمیت، چاپ باکو مورخ ۲/۲/۱۳۸۳ طی اعلام خبری با عنوان مراسم یادبود ۶ میلیون یهودی کشته شده در جنگ جهانی دوم، به مراسمی اشاره می‌کند که توسط مرکز فرهنگی سفارت اسرائیل با حضور مقامات رسمی و روسای جوامع یهودی آذربایجان و خارج از آن کشور به سخنرانی سفیر اسرائیل برگزار شد. که در این مراسم متن پیام “الهام علی‌اف” به ملت یهود نیز قرائت شد؛
۲) استفاده از تهدید‌های مشترک دوجانبه و چندجانبه و توسل به ترفندهای سیاسی و تبلیغاتی، به عنوان مثال بزرگ نمایی تهدید ایران و اسلام گرایی در آذربایجان و منطقه؛
۳) به کار گیری ابزارها و شیوه‌های فرهنگی، برگزاری فستیوال فیلم در باکو و همچنین برپایی نمایشگاه‌های کتاب برای کودکان و بزرگسالان به مناسبت‌های مختلف. برگزاری تورهای بازدید از اسرائیل توسط آژانس سخونت و وابسته فرهنگی اسرائیل در باکو با هزینه های سفارت اسرائیل جهت آشنایی جوانان آذربایجانی با صنعت، پیشرفت؛
۴) بهره‌گیری از اختلافات داخلی جمهوری‌های سابق شوروی، مانند اختلاف جمهوری آذربایجان و ارمنستان به عنوان ابزاری جهت توسعه نفوذ خود در این کشورها؛